Trzecia z cyklu biograficznych powieści Magdaleny Niedźwiedzkiej "Zmierzch Jagiellonów". Śmierć króla Zygmunta Augusta bezpowrotnie zmieniła życie jego siostry Anny Jagiellonki. Spokojna, oddana Bogu stara panna dostała się w wir wielkiej, bezwzględnej polityki, która uczyniła z niej kartę przetargową w negocjacjach z kolejnymi pretendentami do polskiego tronu, z korony zaś - obiekt haniebnych targów. Infantką, jak nazywano Annę, targają dawno zapomniane emocje, gdy myśli o francuskim księciu Henryku Walezym. Kiedy u jej boku ma stanąć książę Siedmiogrodu Stefan Batory, ponownie powraca lęk: czy wzbudzi miłość mężczyzny, który ma być królem Polski i jej mężem? Czy w ogóle jeszcze tego pragnie? Głównymi bohaterami opisanych wydarzeń, obok tytułowej Anny Jagiellonki, są dwie wielkie postaci ówczesnego życia politycznego Rzeczypospolitej - Jan Sariusz Zamoyski oraz Piotr Zborowski.

Regina jest prostą chłopką, dla której Kraków to obietnica lepszego bytu i zarobku. Dziewczyna zostaje przyjęta na służbę do mistrza Bartłomieja, uznanego słodownika, który, jak szybko się okazuje, oczekuje od niej oddania i posłuszeństwa nie tylko w kuchni… Wkrótce na świat przychodzi „potworek” – Regina nie umie myśleć inaczej o swojej córce karlicy. A jednak to właśnie Dosia trafia na królewski dwór. To jej oczami – postaci prawdziwej, która rzeczywiście przechadzała się po królewskich krużgankach, opiekunki, świadka wydarzeń, uczt, ślubów, spisków i gwałtów – podglądamy codzienne życie jagiellońskich królewien: Jadwigi, Izabeli, Zofii, Anny i Katarzyny. Córki Wawelu… zadziwiają rozmachem i drobiazgowością, jednocześnie pociągają barwną fabułą i plastycznością opisów. Brzezińska, jako wytrawna historyczka i znawczyni epoki, dba o szczegóły, powołuje się na źródła, a jako pisarka, tak ciekawie snuje opowieść, że jej książkę czytać można na równi jako dzieło historyczne i wciągającą powieść. To właśnie tu toczyła się historia: pomiędzy komnatami, na uliczkach, w spiżarniach i w ciemnych zaułkach Krakowa. Często miały na nią wpływ z pozoru mało znaczące wydarzenia, co Brzezińska potwierdza w dokumentach. Tylko tam, gdzie brakuje źródeł, pisarka wspomaga się wyobraźnią. To książka totalna, jakiej w polskiej literaturze historycznej jeszcze nie było.

Anna Jagiellonka, ostatnia z wielkiego rodu, przeszła do historii z całym bagażem cnót zacnych, ale - mówiąc otwarcie - nudnych i nieefektownych. Utrwaliła się w naszej pamięci jako stara panna gustująca w haftach, zapadająca raz po raz na newralgię, skłonna do płaczliwych narzekań i popisująca się przesadną, niemal irytującą pobożnością. Kiedy wreszcie machnęła się za mąż, miała lat przeszło pięćdziesiąt. I, ot, nowy powód do niby życzliwych westchnień. Stara żona więcej wzbudza współczucia niż najstarsza panna. Czytając o cnotach Anny Jagiellonki, każdy normalny człowiek współczuł Batoremu. Nic więc dziwnego, że król, któremu tron dostał się wraz z półwieczną cnotą - chętnie wymykał się z domu... Wizerunek Anny Jagiellonki przekazany i rozpowszechniony przez historiografię uproszczoną prezentuje się niezbyt zachęcająco. W zestawieniu z Batorym postać przekwitłej królowej staje sie smętnym cieniem jagiellońskiej wielkości. A Jasienica powiada: nie, było zupełnie inaczej. Pod maską bigotki, skromnisi i mazgajowatej panny kryła się duma, siła charakteru i wielkie zdolności. Jasienica powołuje się przy tym na świadectwo skandynawskiego dziejopisa, który Annę Jagiellonkę nazywa Katarzyną Medycejską Wschodu Europy. Wywód Jasienicy jest tak sugestywny, że obala ugruntowane opinie i poglądy. Pod piórem Jasienicy rośnie postać "ostatniej z rodu", odzyskuje wymiary jagiellońskie i królewskie barwy... Gdyby nie Jasienica, na Annę Jagiellonkę nie spojrzałbym wcale. Bo za stara, bo bigotka, bo żyła w czasach jak na mój gust zbyt odległych. Jasienica ma jednak dar skracania odległości. Wiek szesnasty wydaje się równie bliski, jak miniony tydzień. Nikną progi epok i bariery rozgraniczające stulecia. Autor znosi granice dzielące przeszłość od teraźniejszości i dlatego czytelnik czytając eseje historyczne czuje się jak u siebie w domu. W tym momencie przypomina się pytanie, jakie zadaję sobie po każdej niemal książce Jasienicy. Co zadecydowało o sukcesie?

Anna Jagiellonka, ostatnia z wielkiego rodu, przeszła do historii z całym bagażem cnót zacnych, ale - mówiąc otwarcie - nudnych i nieefektownych. Utrwaliła się w naszej pamięci jako stara panna gustująca w haftach, zapadająca raz po raz na newralgię, skłonna do płaczliwych narzekań i popisująca się przesadną, niemal irytującą pobożnością. Kiedy wreszcie machnęła się za mąż, miała lat przeszło pięćdziesiąt. I, ot, nowy powód do niby życzliwych westchnień. Stara żona więcej wzbudza współczucia niż najstarsza panna. Czytając o cnotach Anny Jagiellonki, każdy normalny człowiek współczuł Batoremu. Nic więc dziwnego, że król, któremu tron dostał się wraz z półwieczną cnotą - chętnie wymykał się z domu... Wizerunek Anny Jagiellonki przekazany i rozpowszechniony przez historiografię uproszczoną prezentuje się niezbyt zachęcająco. W zestawieniu z Batorym postać przekwitłej królowej staje sie smętnym cieniem jagiellońskiej wielkości. A Jasienica powiada: nie, było zupełnie inaczej. Pod maską bigotki, skromnisi i mazgajowatej panny kryła się duma, siła charakteru i wielkie zdolności. Jasienica powołuje się przy tym na świadectwo skandynawskiego dziejopisa, który Annę Jagiellonkę nazywa Katarzyną Medycejską Wschodu Europy. Wywód Jasienicy jest tak sugestywny, że obala ugruntowane opinie i poglądy. Pod piórem Jasienicy rośnie postać "ostatniej z rodu", odzyskuje wymiary jagiellońskie i królewskie barwy... Gdyby nie Jasienica, na Annę Jagiellonkę nie spojrzałbym wcale. Bo za stara, bo bigotka, bo żyła w czasach jak na mój gust zbyt odległych. Jasienica ma jednak dar skracania odległości. Wiek szesnasty wydaje się równie bliski, jak miniony tydzień. Nikną progi epok i bariery rozgraniczające stulecia. Autor znosi granice dzielące przeszłość od teraźniejszości i dlatego czytelnik czytając eseje historyczne czuje się jak u siebie w domu. W tym momencie przypomina się pytanie, jakie zadaję sobie po każdej niemal książce Jasienicy. Co zadecydowało o sukcesie?

Przemijają Jagiellonowie na polskim tronie, umiera bezpotomnie ostatni męski potomek Zygmunta Starego i Bony – Zygmunt August. Przed szlachtą i magnaterią staje widmo bezkrólewia. Walezjusz decyduje się objąć polski tron, ale bardziej go kusi tron francuski. Przy drugim sejmie elekcyjnym w ciągu roku widać oznaki paniki. Na planie pojawia się książę Siedmiogrodu. To czas Anny, siostry Zygmunta Augusta, która przez ponad 50 lat swego życia stała w cieniu wielkich spraw królestwa. Czy zdała egzamin z panowania? Czy starczyło jej sił i energii, by Rzeczpospolitą prowadzić w czas zawieruchy? W książce Ostatnia z rodu przyglądamy się z bliska losom Anny Jagiellonki podpartym ogromną historyczną znajomością epoki Pawła Jasienicy. Dla każdego, kto choć odrobinę smakuje polską historię, zastanawia się, dlaczego losy potoczyły się tak, a nie inaczej - to doprawdy prawdziwa rozkosz – zagłębić się w owe dywagacje światłego i mądrego autora, wybitnego znawcy Polski Jagiellonów i popłynąć z nim w wartki nurt wydarzeń tamtych czasów oraz przyjrzeć się procesom, które doprowadziły Polskę do miejsca, gdzie dziś się znajduje. Naprawdę znakomita intelektualna przygoda dla tych, którzy lubią zastanawiać się nad przeszłością.